آسیبها و صدمات ورزشی

رعایت "ایمنی" مهمترین اصل در فضاهای ورزشی مدارس
در فضاهای ورزشی مدارس معضلاتی به چشم می خورد که برخی از این مشکلات، موانع و مسایل ایمنی به راحتی توسط معلمان، مربیان و اولیای مدارس قابل حل هستند و برخی دیگر نیز باید قبل از شروع سال تحصیلی و یا قبل از احداث این فضاها مورد توجه قرار گیرند.    

ایمنی فضاهای ورزش مدارس به پنج مولفه "درون زمین های ورزشی"، "تجهیزات ولوازم ورزشی"، "سکوها و پوشش های فضاهای ورزشی"، "بهداشت" و "حریم های ورزشی" ارتباط دارد.      
* ایمنی درون زمین های ورزشی        
 هموار ساختن زمین ها، نداشتن درز و شکاف، عدم وجود منافذ نصب میله ها، نبودن چاله آب بدون پوشش و سنگریزه و مواد اضافی در زمین، متمایز کردن زمین بازی از دیگر زمین ها و... از جمله مواردی است که به وجود میزان ایمنی در درون زمین های ورزشی ارتباط دارد.      
کیفیت پایین کف سازی و وجود گودالهای مربوط به جمع آوری آبهای سطحی، که بصورت غیر هم سطح در زمین های ورزشی طراحی و ساخته شده اند، نیز از معضلاتی است که در گزارش های بازرسی مدارس درباره نکات منفی ایمنی فضاهای ورزشی آورده شده است.
استفاده از موزاییک یا بتون به عنوان کف سازی حیاط مدرسه یا آسفالت با کیفیت کم که به دلیل وجود شن و خاک کنده شده از آن باعث لغزیدن دانش آموزان هنگام فعالیت های ورزشی می شود نیز ازدیگر موارد منفی ایمنی در این زمینه ذکر شده است.       
فقدان وجود حفاظ برای پنجره هایی که در معرض برخورد توپ قرار دارند و وجود سیمهای انتقال برق به صورت روکار و نصب کنتورهای برق و گاز شهری بصورتی که در معرض برخورد توپ و ایجاد حادثه قراردارند نیز نگرانی هایی را به جهت حادثه آفرینی ایجاد می کنند که بایستی تمهیدات لازم برای رفع آن اندیشیده شود.     
* مولفه تجهیزات و لوازم       
اولین جنبه در بررسی میزان ایمنی از نظر تجهیزات و لوازم ورزشی، رعایت اصول ایمنی برای وسایل و تجهیزات و انتخاب آن ها بر اساس استانداردهای موجود است.        
استانداردهای وضع شده برای وسایل و تجهیزات وزن، حجم، جنس، اندازه، ارتفاع، طول، استحکام و... است .          
دومین جنبه رعایت اصول ایمنی تجهیزات، معاینه و وارسی و در نهایت تعمیر و ترمیم روزانه وسایل بازی، پس از انجام تمرینات یا مسابقات است .    
سومین جنبه نیز رعایت اصول بهداشتی و نگهداری درست و مواردی چون تمیز کردن آنهاست.      
عمده ترین موارد مربوط به عدم ایمنی تجهیزات ورزشی مدارس عبارتند از: مستعمل و استاندارد نبودن تجهیزات ورزشی مانند دروازه هندبال، میله های والیبال و بسکتبال، تخته و حلقه های بسکتبال و ...

* مولفه های سکوها وپوشش ها       
این مولفه بیشتر به چگونگی ساخت وساز مربوط می شود که در مورد فضاهای ورزشی مدارس، موارد آسیب رسان وتهدید کننده شامل وجود لوله های رو کار در فضاهای ورزشی، وجود زایده هایی بر روی میله های دروازه فوتبال و تور والیبال، نبود درهای خروجی کافی، نبود حفاظ وپوشش برای پریزهای برق، لبه دار بودن ستون های ساختمانی مجاور فضاهای ورزشی و... است .  
ساخت و ساز های بی رویه مانند، بوفه، سکوی مراسم صبحگاهی، باغچه ایجاد شده، پارکینگ خودرو، توسعه سرایداری، نصب نیمکت های فلزی یا بتونی در نزدیکی زمینهای ورزشی نیز از دیگر مواردی است که ایمنی فضاهای ورزشی را مورد تهدید قرار می دهد.     
تداخل فضایی وسایل و تجهیزاتی مانند پیش روی پایه های مربوط به کولرهای کلاسهای درس در فضای زمین های ورزشی عامل تهدید کننده دیگری در این زمینه است.     
* مولفه بهداشت    
در این محور، ایمنی فضاهای ورزشی از سه بعد رعایت اصول بهداشت فردی توسط متصدیان سالن ها ومکان های ورزشی، رعایت اصول بهداشتی در ساخت ونگهداری فضاهای ورزشی ورعایت اصول بهداشتی در سرویس های بهداشتی این مکان ها مورد توجه قرار می گیرد. در بعد بهداشت فردی و دررابطه با نقش متصدیان فضاهای ورزشی در ایمنی این مکان ها، کارشناسان بر این باورند که وجود فرد مناسب و آموزش دیده دربهداشت در راستای رفع عوامل غیر بهداشتی و تهدید کننده وهمچنین تحمیل ایجاد فضای بهداشتی از طرف مسوولان، مفید خواهد بود.    
دررابطه با شرایط ساختمانی فضاهای ورزشی و تامین ایمنی آنها نیز کارشناسان پیشنهاد می کنند کف فضاهای ورزشی باید تمیز باشد و به سمت مجاری فاضلاب شیب داشته باشد. دیوار کلیه قسمت ها باید تا ارتفاع یک متر از مصالح مقاوم پوشیده شود. دیوار بالای سالن ها نیز باید سنگ کاری شده و به منظور جلوگیری از انعکاس صدا با گچ متخلخل پوشیده شود. سقف همه قسمت ها با ارتفاع حد اقل 3 متر ، باید صاف و بدون ترک خوردگی و به رنگ روشن باشد. در فضاهای ورزشی روباز، دیوارهای جانبی باید مستحکم و بدون ریزش باشند و موارد یاد شده در آن ها رعایت شده باشد. پنجره های این فضاها باید سالم و بدون ترک خوردگی باشد.       
کارشناسان همچنین درباره افزایش ضریب ایمنی در سرویس های بهداشتی فضاهای ورزشی، بهداشتی بودن آب مصرفی و تایید آن توسط مقام های بهداشتی، وجود یک آب سرد کن به ازای هرکلاس، تمیز و متناسب بودن تعداد سرویس های بهداشتی با تعداد ورزشکاران و وجود صابون مایع در این قسمت را ضروری می دانند.  
این کارشناسان می گویند کف سرویس ها باید از سنگ یا سرامیک از نوع مرغوب بوده وشیب آن به سمت فاضلاب رو باشد و دیوارها نیز باید تا سقف با کاشی یا سنگ از نوع مرغوب پوشیده شوند.      
*حریم ها در فضاهای ورزشی            
از آنجا که فقدان رعایت ایمنی در مولفه حریم ها وخطوط ممکن است به آسیب دیدگی هایی در دانش آموزان منجر شود، مواردی مانند جداسازی زمین های مختلف، جداسازی و ایجاد فاصله های مناسب بین زمین ها وسکوها، دیوارها، درختان و محل های سوار شدن و پیاده شدن دانش آموزان باید رعایت شود. واین کار باید بر اساس استانداردهای لازم صورت گیرد. 
طراحی و اجرای زمین های ورزشی در جهت جغرافیایی نامناسب مانند ‌خروج بیش ازحد توپ ها از مدرسه ، ورود توپ ها به سرویسهای بهداشتی، عدم دید مناسب به دلیل تابش نور آفتاب و ... نیز مشکلی است که می توان با رعایت استانداردها در تعیین حدود حریم های ورزشی مدارس و تمهیدات لازم آن را به حداقل رساند. این پژوهش توصیه می کند در طراحی فضاهای جدید اساسا از بروز چنین مشکلی جلوگیری شود.       
مشکل تداخل زمینهای ورزشی مورد استفاده و تردد بی مورد افراد متفرقه (دانش آموزان دیگر کلاسها، اولیاء دانش آموزان و ...) نیز با مشخص شدن حریم ها قابل حل است .     
* راه کارهای افزایش ایمنی در فضاهای ورزشی             
کارشناسان پس از بررسی وضعیت موجود فضاهای ورزشی مدارس و به منظور جلوگیری از بروز برخی مشکل ها، راهکارهایی به شرح زیر برای برطرف کردن موارد خطر ساز فضاهای ورزشی مدارس ارایه کرده اند:         
- سطح زمین های ورزشی باید صاف و یکدست و بدون هرگونه پستی و بلندی ساخته شود و از اصطکاک کافی نیز برخوردار باشد .        
- تجهیزات بازی باید توسط مسئولان ورزشی خریداری شود و دارای وزن، اندازه و حجم مناسب و متناسب با سن دانش آموز باشد.         
- تجهیزات ورزشی باید مطابق با اصول بهداشتی باشد و هر چند روز یکبار تمیز شود. تورهای دروازه ها، راکتها، حلقه های بسکتبال و ... باید مطابق با استانداردها تهیه شود.        
- دروازه های فوتبال، میله های پارالل و ... باید ثابت و محکم باشد و در صورت فقدان نیاز قابل جابجایی باشد و در صورت جابجایی چاله موجود باید حتما پر شود.  
- سروصدای بازی نباید برای کلاس های دیگر مزاحمت ایجاد کند. ستون های مجاور زمین های ورزشی نباید لبه دار باشد.      
- تعداد درهای ورود و خروج باید متناسب با تعداد دانش آموزان باشد.            
- وجود ناظران بهداشتی آموزش دیده و دارای کارت تندرستی در هر منطقه یا هر مدرسه وضعیت بهداشتی فضاهای ورزشی را بهبود می بخشد و عوامل خطرساز را کاهش می دهد.    
- سطل زباله ها باید حتما متحرک بوده و بهتر است پلاستیکی باشد و اصول بهداشتی مطابق با آیین نامه بهداشت اماکن در آنها رعایت شده باشد.             
- باید به ازای هر چهل نفر یک سرویس بهداشتی و به ازای هر 30نفر یک آبخوری وجود داشته باشد. آیینه ها در دستشویی ها باید از ثبات کافی برخوردار باشد.      
- رختکن و تعویض لباس اکیدا نباید در زیرزمین یا سطوح پایین تر باشد .           
- فاصله حریم زمین ها با دیوار باید رعایت شده باشد به طوری که دست کم از هم دو متر فاصله داشته باشد. در فاصله دو متری زمین نیز نباید اشیایی چون سطل زباله، صندلی، میز ، سکو قرار داده شود.        
- تایید تربیت بدنی استانها در ساخت و ساز مدارس جدید به عنوان کارشناس و استانداردهای بخش فضاهای ورزشی به تصویب برسد و اعمال شود.             
- در هر منطقه و ابتدای هر سال تحصیلی باید براساس فهرست تحقیق حاضر و موارد اضافی، مدارس توسط ناظران و افراد منتخب بررسی شوند و موارد ناامن به معلمان و مربیان گوشزد شود.             
- تجهیزات ورزشی باید تا حد امکان توسط وزارت آموزش و پرورش برای استانها تهیه شود تا از تجهیزات غیر استاندارد استفاده نشود.       
- خط کشی زمینهای ورزشی باید به رنگ سفید یا زرد و قابل رؤیت باشد و فاصله خطوط کناری زمینهای ورزشی از موانع یا امکانات فیزیکی موجود (دیوارها، سکوها، سطلهای زباله،جداول باغچه ها، درختان و ... ) درصورت امکان 150 سانتی متر در نظر گرفته شود. هم چنین زمین های ورزشی با توجه به وضعیت حرکت خورشید در آسمان و متناسب با پنجره های در معرض برخورد توپ ترسیم شده باشد.           
- هرگونه تجهیزات و لوازم ورزشی مورد استفاده در مدرسه از قبیل میله های والیبال و بسکتبال، دروازه های هندبال و گل کوچک و دیگر تجهیزات کمک آموزشی درس تربیت بدنی باید فاقد برآمدگی، زائده و لبه های تیز و برنده باشد و بوسیله روکشی از جنس مواد نرم مانند اسفنج پوشیده شود؛ دروازه های هندبال و فوتبال ثابت شوند و سایر تجهیزات از تعادل، پایداری و استحکام کافی برخوردار باشند.         
- حداقل سه زمین ورزشی با توجه به مساحت حیاط مدرسه ترسیم شود و تجهیزات مورد نیاز آن رشته ها نیز فراهم شوند .در مورد مدارس فاقد فضای کافی حتی الامکان از سالنهای ورزشی موجود در نزدیکی آموزشگاه جهت برگزاری کلاس درس تربیت بدنی استفاده شود.      
- تهیه وسایل و امکانات ورزشی مورد نیاز ساعت درس تربیت بدنی باتوجه به تعداد دانش آموزان   
- دارا بودن اتاق تربیت بدنی با نور، تهویه و فضای کافی بمنظور برگزاری آزمونهای آمادگی جسمانی، برگزاری کلاسهای نظری، نگهداری وسایل ورزشی، استقرار میز پینگ پنگ، نصب پوسترهای ورزشی  
- امکان استفاده از فضاهای مسقف موجود در مدارس در مواقعی که حیاط قابل استفاده نیست، فراهم شده باشد.  
- در رنگ آمیزی تجهیزات مانند پایه های والیبال، بسکتبال و دروازه های هندبال از رنگهایی مانند رنگهای سفید ـ مشکی و زرد ـ مشکی استفاده شود که قابلیت تشخیص این تجهیزات را افزایش دهد  
- به منظور ترغیب دانش آموزان به فعالیت های ورزشی از شعارها برروی دیوارهای آموزشگاه استفاده شود 
- آموزشگاه دارای جعبه کمک های اولیه مناسب و مجهز باشد        
- برای جلوگیری از خروج توپ، ‌دیوارهای مدرسه تا ارتفاع مناسب حصارکشی و حتی الامکان در مدارس دخترانه برای فعالیت آزادانه دانش آموزان استتار شده باشد .        
- کنتور و انشعاب های گاز و برق و سایر تاسیسات خطر ساز بصورت مناسب از برخورد توپ محافظت شده باشد 
- مستقل بودن فضای کلاس درس تربیت بدنی از لحاظ حضور و تردد دانش آموزان و افراد متفرقه.   
- توجه به نظافت و پاکسازی روزانه حیاط و اتاق تربیت بدنی .          
*** نتیجه گیری    
از آنجا که کم توجهی و کوتاهی در اقدام برای رفع موانع و عوارض خطرساز مدارس، مسئولیت مدیران و مربیان را در مواقع بروز سانحه افزایش می دهد لذا تلاش برای ایمن سازی محیط و امکانات ورزشی و نیز تامین نیازمندیهای درس تربیت بدنی از ضروری ترین اقدام ها برای فراهم ساختن شرایط مناسب جهت یکی از برنامه های مهم مدرسه قلمداد می شود .    
اگرچه بسیاری از مدیران علاقه مند در حد بضاعت برای آماده سازی فضا و رفع این نواقص گامهای مؤثری برداشته اند اما به لحاظ اهمیت موضوع، انجام اقدام هایی در زمینه هماهنگی و اثر بخشی فعالیتها، تدوین شیوه نامه ای به منظور تعریف فضا و تجهیزات ورزشی استاندارد و چگونگی تجهیز آن در رابطه با درس تربیت بدنی ضروری به نظر می رسد.          
در این راستا، هم مسیری حرکت نهادها و مسئولان ذی ربط تا رده مدیران مدارس ومعلمان تربیت بدنی که بطور مستقیم با دانش آموزان سر وکار دارند و مشخص کردن دقیق وظایف هر یک در این خصوص از اهمیت ویژه ای برخوردار است.      
سیاست های تشویقی برای مدیران و دبیران تربیت بدنی که در این عرصه فعال تر هستند و همچنین بازدیدهای مستمر از فضاهای ورزشی مدارس برای پیگیری رفع خلاءهای ایمنی نیز از مواردی است که باید همواره مورد توجه قرارگیرد.       
ضروری است قبل از اجرای هرگونه عملیات عمرانی جدید در مدارس نظر کارشناسان تربیت بدنی و تندرستی نیز اخذ شود.